Alimenty od zawsze były tematem, który budzi sporo emocji i napięć, ponieważ dotyka kwestii odpowiedzialności, troski o byt najbliższych osób, a także kwestii finansowych. Alimenty również ze względu na swój wymiar prawno-sądowy jest częstym powodem rozważań, rozmów i nierzadko konfliktów. Dlatego też warto przyjrzeć się im bliżej, by mieć pełną świadomość swoich praw i obowiązków. W tym artykule poruszamy kilka kluczowych aspektów związanych z obowiązkiem alimentacyjnym. W szczególności, kiedy i komu przysługują alimenty oraz jakie są zasady ich naliczania.
Czym są alimenty?
W kodeksie rodzinnym i opiekuńczym nie występuje definicja samych alimentów. Kodeks mówi o obowiązku alimentacyjnym. Zanim jednak przejdziemy do omówienia obowiązku alimentacyjnego, warto zapoznać się ze znaczeniem słowem alimenty. Słowo alimenty wywodzi się z języka łacińskiego i oznaczają (alimentum) pokarm, od słowa alere karmić, żywić. W języku polskim wg. słownika PWN alimenty oznaczają „obowiązkowe świadczenie pieniężne na rzecz tych osób z rodziny, które nie są w stanie utrzymać się same”.
Czym zatem jest obowiązek alimentacyjny? Obowiązek alimentacyjny wg. Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego:
Jak możemy zauważyć, obowiązek alimentacyjny nie dotyczy jedynie kwestii utrzymania, a tym samym dostarczenia środków do życia. W kodeksie jasno zaznaczono, że dotyczy on środków wychowania, czyli zaspokojenia potrzeb osoby uprawnionej. Wracając do środków utrzymania, należy podkreślić, że mowa tutaj nie jedynie o zaspokojenie bieżących potrzeb związanych z wyżywieniem, ale także kształceniem, ubraniem, wypoczynkiem, kosztami leczenia czy rehabilitacji, a także kosztów mieszkaniowych.
Istotną kwestią, którą należy poruszyć, jest czas, którego dotyczy obowiązek alimentacyjny. Jak można zauważyć, dotyczy on potrzeb bieżących, co oznacza, że nie działa wstecz. Co prawda można ubiegać się o alimenty lub dopełnienie obowiązku alimentacyjnego za przeszły okres (sprzed daty złożenia pozwu), ale należy wykazać, że konkretne potrzeby osoby uprawnionej nie zostały zaspokojone. Bywa, że osoby, które nie otrzymały jeszcze alimentów zmuszone są do korzystania z pożyczek bez zdolności kredytowej, by wiązać koniec z końcem.
Komu należą się alimenty?
Alimenty głównie kojarzą się z obowiązkiem w stosunku do dzieci. Jednak przepisy prawa do alimentów uprawniają znacznie szersze grono osób. Kodeks rodzinny i opiekuńczo jasno określa, wobec kogo występuje obowiązek alimentacyjny, należą do nich:
- Małżonkowie, zarówno żona, jak i mąż,
- Krewni w linii prostej, czyli ojciec, matka, dziadek, babcia, pradziadek, prababcia oraz rodzeństwo,
- Osoby związane stosunkiem przysposobienia, czyli osoby, które np. uznały dziecko za swoje,
- Powinowaci (tylko dzieci ojczyma i macochy i odwrotnie),
- Matka dziecka pozamałżeńskiego w okresie ciąży i porodu.
Obowiązek alimentacyjny dotyczy wymienionych powyżej osób, ale tylko wówczas, gdy znajdują się w niedostatku. Co oznacza, że dana osoba nie może samodzielnie zaspokoić swoich usprawiedliwionych potrzeb w całości lub części. Za potrzeby usprawiedliwione z kolei uznaje się normalne warunki bytowania odpowiednie do wieku i stanu zdrowia. Jeżeli rodzic otrzymuje rentę socjalną, nie zwalnia ona z obowiązku alimentacyjnego.
W związku z powyższym ojciec, babka, czy rodzic dziecka przysposobionego może ubiegać się o alimenty od swojego potomstwa.
O alimenty może również wystąpić jedno z małżonków, gdy drugie pomimo ustaleń nie przekazuje środków pieniężnych na utrzymanie domu i rodziny.
Również była żona lub były mąż w trakcie rozwodu z orzeczeniem o winie może domagać się spełnienia obowiązku alimentacyjnego. W przypadku, gdy małżeństwo zostało już zakończone wyrokiem sądu, strona, która nie jest winna, może ubiegać się o spełnienie na jej rzecz obowiązku alimentacyjnego nawet wówczas, gdy nie żyje w niedostatku.
Kiedy płaci się alimenty?
W przypadku dzieci obowiązek alimentacyjny powstaje w momencie, gdy dziecko się urodzi. Obowiązek ten trwa do momentu, w którym dziecko jest w stanie utrzymać się samodzielnie. W przypadku pozostałych członków rodziny, obowiązek ten powstaje w monecie, gdy uprawnieni do alimentów nie są w stanie w całości bądź w części samodzielnie zaspokajać swoich potrzeb. Ponadto osoba zobowiązana do płacenia alimentów, musi posiadać możliwości zarobkowe, aby z tego obowiązku się wywiązać.
Co więcej, obowiązek wspierania rodziców jest obowiązkiem występującym z mocy prawa, nie jest zatem konieczne orzeczenie sądu. Jednak, aby wobec rodzica wystąpił obowiązek alimentacyjny, ten musi żyć we wspomnianym powyżej niedostatku, a dziecko musi mieć środki, aby ten obowiązek dopełnić. Do udzielania pomocy zobligowane są w pierwszej kolejności dzieci. Podobnie jak w przypadku dziedziczenia, kiedy dzieci wraz z małżonkiem dziedziczą jako pierwsze. Chyba, że rodzic zastrzeże inaczej w testamencie.
Jeżeli obowiązek alimentacyjny dotyczący np. dziecka jest dopełniony i żadna ze stron nie wnosi sprzeciwu, wystarczy sporządzenie aktu notarialnego. Akt notarialny jest równorzędny z wyrokiem sądu.
W przypadku, gdy w związku z wystąpieniem obowiązku alimentacyjnego strony nie mogą dojść do porozumienia, należy złożyć pozew o alimenty w sądzie właściwym ze względu na miejsce zamieszkania osoby uprawnionej albo osoby zobowiązanej.
Jakie są zasady naliczania alimentów na rzecz dziecka?
Alimenty na rzecz dziecka przeważnie naliczane są w chwili, gdy rodzice małoletniego dziecka się rozwodzą lub rozstają (kiedy nie zawarli związku małżeńskiego). Przepisy prawa nie określają jednak kwoty, która przysługuje dziecku. Wysokość alimentów zależy bowiem od trzech głównych powodów, są nimi:
- Realne i usprawiedliwione potrzeby dziecka, które zagwarantują mu harmonijny rozwój i normalne warunki życia,
- Wysokość dochodów rodzica, który płaci alimenty,
- Zaangażowanie rodzica zobligowanego do płacenia alimentów – w przypadku, gdy rodzic uchyla się od opieki nad dzieckiem, wysokość alimentów może wzrosnąć.
Należy jednak podkreślić, że sąd biorąc pod uwagę wysokość dochodów rodzica zobowiązanego do płacenia alimentów, nie uwzględnia jego faktycznych dochodów, a jego możliwości zarobkowe. Co to oznacza? Jeżeli rodzic dziecka powołuje się na niskie zarobki. A ma odpowiednie wykształcenie lub możliwości do osiągania znaczenie wyższych dochodów, sąd weźmie pod uwagę właśnie te możliwości. Często bowiem dochodzi do sytuacji, w których rodzic pozwany o alimenty celowo obniża swoje dochody, aby tym samym mniej środków pieniężnych przekazywać na rzecz dziecka.
Jednoznaczne ustalenie potrzeb dziecka również nie jest możliwe. Stąd wysokość alimentów może być różna. Rodzic wnoszący pozew o ustalenie alimentów powinien te potrzeby udokumentować. Stąd warto posiadać wszelkie zaświadczenia o leczeniu, rachunki i faktury za ubrania, wyżywienie, zajęcia dodatkowe itd. Warto w tym przypadku prowadzić budżet domowy, który te potrzeby uwzględnia.
Kiedy i komu należą się alimenty? Podsumowanie
Obowiązek alimentacyjny występuję w różnych przypadkach. O alimenty mogą ubiegać się nie tylko dzieci – lub ich opiekunowie, ale także rodzice, małżonkowie, czy wnuki. Kwota alimentów, a także czas ich wypłaty uzależniona jest od indywidualnej sytuacji obu stron. W przypadku alimentów na dziecko obowiązek ten ustaje w momencie, gdy osoba uprawniona jest w stanie utrzymać się samodzielnie. Często jednak można usłyszeć, że alimenty należy płacić do momentu, gdy dziecko się uczy. Jednak jeśli dorosła już osoba, zmienia uczelnie wyższe, co kilka miesięcy, nie uczestniczy w zajęciach, są to jasne przesłanki do tego, aby obowiązek wygasł.
